Al in de Middeleeuwen kende men in de steden een uitgebreide vorm van brandpreventie. Zo waren burgers verplicht om een ladder en een emmer in huis te hebben. Met strenge voorschriften over het gebruik van harde dakbedekkingen en de bouw van schoorstenen en vuurplaatsen in de woning probeerde men het risico zo klein mogelijk te houden. Door gebrekkige hulpmiddelen kon een brandje uitgroeien tot een ware stadsramp.
Monumenten vormen onvervangbaar cultuurgoed, dat bij een brand onherroepelijk verloren gaat. Ook wanneer de schade is gedekt door een brandverzekering en gehele of gedeeltelijke herbouw mogelijk is, kan het verlies van authentieke onderdelen niet meer worden goedgemaakt. Brandpreventie is bij monumenten daarom van extra belang. Los van de eisen van de brandweer, die bij monumenten soms ver gaan, zijn er diverse maatregelen mogelijk om brand tijdig te signaleren of de gevolgen ervan te beperken.
Op belangrijke punten kunnen rookmelders worden aangebracht. Denk met name aan vertrekken met veel brandbaar materiaal en aan de nokken van kappen. Er zijn diverse typen rookmelders in de handel. De plaatselijke brandweer kan hier voorlichting over geven. Bij het plaatsen van rookmelders dient men erop te letten dat de onderliggende houtconstructies en plafonds geen schade oplopen.
Om gevolgschade te beperken, streeft de brandweer naar zogenaamde compartimentering. Dat wil zeggen dat grotere gebouwen opgedeeld worden in kleinere eenheden door brandvertragende schotten. Het gaat daarbij in veel gevallen om deuren tussen belangrijke bouwdelen, zoals een voor- en een achterhuis. Zolders staan vaak in open verbinding met elkaar. Opdeling door middel van wanden met brandvertragende bekleding kan de schade aanzienlijk beperken.
Bij woonhuizen en boerderijen is een kleine brandslanghaspel of een geschikte brandblusser aan te bevelen, evenals de aanwezigheid van een blusdeken. Hiermee kunnen beginnende branden of een vlam in de pan direct worden aangepakt. Regelmatige controle van de aanwezige blustoestellen is vereist. Het zal de eerste keer niet zijn dat bij een beginnende brand de eigenaar tot de ontdekking komt dat de druk is weggevallen of het bluspoeder één grote klont is geworden.
